İngiltere’nin tarihteki yeri büyük. Europa Universalis IV’ün zaman diliminde İngiltere tarihin akışına etki etmiş devletlerden birisi. Zamanında Fransa’ya anakarayı dar eden İngiltere 1444’te sıkıntılı günler geçiriyor. Kral 6. Henry’nin akli dengesi şaibeli. Fransa ile İngiltere arasında yürürlükte olan ve İngiltere’deki soylularca kabul edilemez maddeleri olduğu ifade edilen bir ateşkes mevcut. Oyunda bu ateşkesin maddelerine uyup Maine’i teslim edip etmeyeceğiniz tamamen sizin kontrolünüzde, ancak tarihte İngiltere Maine’i teslim etti ve bu durum 6. Henry’nin zaten varla yok arası olan meşruluğunu iyice sarsarak Güller Savaşı’nın yaşanmasına sebep oldu.

İngiltere’nin tarihteki serüvenlerinde, keşiflerinde, savaşlarında, iç karışıklıklarında ve daha birçok şeyde kendisine has özelliklerinin yeri büyük. Europa Universalis IV’ün yeni eklentisi Rule Britannia tam olarak da bu özellikleri oyuna eklemeyi amaçlıyor, İngiltere ve çevresindeki ülkelerle oynanışı geliştirme amacı güdüyor. Bu incelememizde Rule Britannia’nın bu amacında ne kadar başarılı olduğunu, bu amacın yanı sıra oyundaki tüm ülkeleri ekleyen bazı mekaniklerin ve bedava yamaya dahil değişikliklerin ne kadar isabetli olduğundan bahsedeceğiz.

Yeni Görev Sistemi ve Harita Değişiklikleri

Rule Britannia ile birlikte çıkan 1.25 “England” yamasının en büyük maddesi tamamiyle yenilenmiş görevler sistemi. Artık görevler sizin için çeşitli önkoşullarla belirlenmiş 3 görevden birini seçmeniz şeklinde değil, biraz da Hearts of Iron IV’daki odak ağaçlarını andırır bir şemayla görev ağacı şeklinde kendisine has bir arayüze sahip. Paradox bu değişikliğin öncelikli sebeplerinden birisi olarak eskiden oyuncular için hangi görevi yapıldığında hangi görevi yapabilir duruma gelindiğinin yeterince açık olmamasını belirtiyor. 1.25 yamasıyla birlikte Osmanlı gibi kendisine has görevlere sahip bazı ülkeler bu görevlerle şekillendirilmiş görev ağaçları edinse de, Rule Britannia sahibi oyuncular İngiltere, İskoçya ve İrlanda devletleri için özel görev ağaçları edinebiliyor. İskoçya ağacı 15, İrlanda ağacı ise 14 özel görev barındırıyor.

Bu görev ağaçları hangi ülkeyle oynarsanız oynayın oynanışı etkileyecek bir değişiklik ve kendi içerisinde çeşitli arayüz kolaylıkları içeriyor, örneğin görevi tamamlamak için hangi bölgeleri ele geçirmeniz gerektiğini harita üzerinde inceleyebiliyorsunuz. Görev ağaçlarında üzerinde ülke bayrağı bulunan görevler sizin ülkenize has görevlerken, bu bayrağın bulunmaması durumunda jenerik bir görev yaptığınızı farkediyorsunuz. Oyunda Rule Britannia ile tamamen kendisine has görev ağaçlarına sahip olan ülkeler dışındaki tüm ülkeler gelirini arttır, para biriktir, asker bas gibi jenerik görevlere sahip. Bu jenerik görevlerde nihai noktalar genellikle 1000 gelişmişliğe ulaşmak ve başlanan bölgenin tüm topraklarını ele geçirmek şeklinde.

Bu görev ağaçlarının oynanışa olan etkisini tartışmak için oyunun oynanış felsefesinden bahsetmek gerekiyor. Şüphesiz ki bu görev ağaçları – özellikle şu an İngiltere, İrlanda ve İskoçya gibi ülkelerin sahip olduğu tarzda daha net ve genellikle tarihten beslenen görevler içerenler – bir bakıma oynanışta bir railroad etkisi yaratabiliyor. Bu demek oluyor ki ister istemez bu ülkeyle oynarken orada sizin için önceden belirlenmiş hedefleri yapmanız gerekecek. Bu hedeflerin fazla spesifik olması (örneğin İngiltere’deki hemen oyunun başında aktif olabilen Cebelitarık görevi gibi) bir bakıma oyunun sandbox doğasına ters bir izlenim yaratıyor. Eskiden oyunda ne yapacağınız, nereye genişleyip ne üzerine odaklanacağınız tamamen sizin seçimlerinize ve hayalgücünüze kalmışken, şimdi İngiltere ile bir oyun açıp İngiltere’nin tüm görev ağacını tamamladıktan sonra “İngiltere’yle oyunu bitirdim” diyebilmeniz muhtemel.

Ancak tabi ki bu görev ağaçlarının yine oynanış felsefesi açısından pozitif bazı yönleri de var, bu yönlerden en iyisi özellikle oyunda ne yapması gerektiğinden emin olamayan yeni oyuncular için basit ve tarihsel bazı hedefler sunması ve bu hedeflerin gerçekleştirilmesi durumunda oyuncuyu ödüllendirmesi. Birçok jenerik görev ağacına sahip ülkenin ilk görevleri neredeyse oyuna yeni başlayan oyuncuyu oyuna ısındırma amacı güdüyor, örneğin Trustworthy Allies isimli görevde en az 2 ülkeyle ilişkinizi 150’ye çıkartmanız, dolayısıyla müttefik olmanız gerekiyor. Bu görevi tamamladıktan sonra oyun sizden 2 vassal ülke edinmenizi istiyor, bu da bir bakıma oyunun farklı mekanikleriyle oyuncuyu tanıştırıyor.

Bu görev sisteminin yanı sıra Rule Britannia’nın yanında çıkan 1.25 “England” yamasının ikinci büyük değişikliği harita cephesinde. Oyunda özellikle Britanya adaları, Fransa’nın kuzeyi ve Hollanda bölgelerinde çok sayıda yeni bölge mevcut. Yine bu bölgelerde birçok ülkeye yeni idealar eklenmiş, birçok ülkenin ideaları değiştirilmiş. Bu değişikliklerin öncelikli amacı özellikle İskoçya ve Fransa örneğinde Lothian ve Paris gibi başkent bölgelerine düşmanın bir anda inmesini engellemek üzere diğer ülkelerle olan sınırlarda nispeten daha düşük gelişmişliğe sahip “sınır bölgeleri” oluşturmak.

Denizcilik Doktrinleri

Britanya denizlere hükmeder. Rule Britannia eklentisiyle oldukça tematik bir biçimde artık donanmanız için bir denizcilik doktrini belirleyebiliyorsunuz. Her ülkenin bu raddede seçebileceği 4 doktrin var. Bu 4 doktrin farklı amaçlarla kurulan filoların amaçlarını daha iyi yansıtabilmelerini sağlıyor, eğer çok sayıda ve maliyetli büyük gemilere sahipseniz Asıl Filo seçeneğiyle bu gemilerinizin maliyetini azaltabilirsiniz. Özgür Kürekçiler doktrini özellikle Akdeniz gibi içdenizde savaşlara girişen ve donanmasında büyük gemilerden ziyade kadırgalara yer veren ülkeler için ideal. Ticaret Donanması doktrini filosundan beklentisi ticaret noktasındaki gücünü arttırması olan ülkelerce tercih edilmeli. Gemiye Çıkma doktrini ise biraz maceracı bir yaklaşımla girdiğiniz muharebelerde düşman gemilerini ele geçirme şansınızı arttırıyor.

Tüm bunların yanı sıra Britanya kültür grubundaki devletler Tahtadan Duvar isminde ekstra bir doktrinden yararlanabiliyor. Bu doktrin sahibi olduğunuz bölgelerin kıyısında yapılan muharebelerde +1 zar etkisine sahip olmanızı sağlıyor. Tüm kara muharebelerinizde düşmanın nehir geçerek -1 aldığını düşünün, bu doktrinle denizlerde ettiğiniz avantaj tam olarak bu. Bu doktrinlerin bonuslarının fazla net çizgilerle belirlenmiş olması oyuncunun karar verme mekanizmasının idealin daha altında kalmasına sebep oluyor. Bu doktrinleri yeterli altına sahip olduğunuz an değiştirebiliyorsunuz dolayısıyla para sıkıntınız yoksa savaş zamanı donanmanıza askeri bonus veren doktrin kullanırken barış zamanı ticaret doktrinine geçebiliyorsunuz bu da tekrar işin karar verme yönünü baltalayıp daha çok “doğru zamanda doğru bonusu edinmeyi bilme” yarışına dönüştürüyor.

Europa Universalis IV’da deniz savaşları Mare Nostrum eklentisi ve onun beraberinde gelen yamadaki değişikliklerden beri ilginç bir noktada. Bu yamayla birlikte oyuna naval combat width, yani denizdeki muharebede muharebeye aktif olarak katılabilecek gemi sayısında yapay bir kısıtlama eklendi. Örneğin bir tarafta 30 kaliteli gemi, diğer tarafta ise 200 kalitesiz kalitede gemi var diyelim. Eskiden bu 200 gemi 30 geminin üstüne çuvallanıp bu 30 gemiyi rahatlıkla ortadan kaldırabiliyordu. Ancak şimdi eş zamanlı olarak muharebeye girecek gemi kısıtlaması olduğu için bir önceki savaşımızda bu sefer 30’a 200 olan donanmadan sırayla 25’er gemi karşılaşıyor ve 25 kaliteli gemi karşısına çıkan 25 kalitesiz gemiyi sürekli bir şekilde yenerek moralin 0’a düşmesiyle muharebeyi kazanabiliyor. Bu durum oyuncuların yeterli gemi kapasitesine sahip olmamaları durumunda gemilerini güçlendiren ideaları seçerek harikalar yaratabilmelerini olası kılmak için oluşturulmuş olsa da, bu durum özellikle erken dönemde İngiltere gibi traditiondan gemilerine bonus alan ülkelerin denizlerde dengesiz bir güç edinmesini sağlayabiliyordu. Ancak İngiltere ve Britanya idealarında yapılan son değişikliklerle artık denizcilikle ilgili tradition Britanya’ya aktarılırken, İngiltere daha kara odaklı bir tradition edinmiş durumda.

Yenilikçilik, Bilgi Paylaşımı ve Ticaret Yönlendirme

Rule Britannia’nın belki de en tartışmalı mekaniği olacak mekanik Yenilikçilik mekaniği. Kısaca artık bir ideayı veya teknolojiyi ilk açan ülke olduğunuzda Yenilikçilik seviyesi elde ediyorsunuz. Bu ilk ülke olma olayı gün bazlı değil ay bazlı hesaplanıyor dolayısıyla bir teknolojiye aynı ay içerisinde geçmiş ülkeler “ilk geçen” bonusu edinebiliyor. Teknolojilerde geri kalmanız durumunda bu yenilikçilik seviyesinin eridiğini farkedeceksiniz.

Paradox uzun zamandır oyunun teknoloji mekaniklerinde çeşitli değişiklikler yaparak oyunun oynanışında köklü oynanış farklılıklarına sebep oluyor. Bu değişikliklerden en büyüğü eski teknoloji sisteminin ve batılılaşma mekaniklerinin tamamen kaldırılıp yerini enstitü mekaniğinin aldığı değişiklikti. Bu değişiklikte oyunun tarihsel dokusu oynanışı rahatlatmak ve birçok oyuncu için oyunu Avrupa’dan ibaret kılmamak adına büyük hasara uğratıldı ve bu değişikliğin bir sonucu olarak artık özellikle multiplayerlarda Rönesansı Fransa’dan önce benimsemiş Songhai gibi şeyler görülebiliyor.

Yenilikçilik mekaniği çok güçlü bir bonusa sahip, yıllık askeri gelenek seviyelerinizin düşüşünü azaltmanın yanı sıra, oyunda monark puanı harcayarak yaptığınız tüm eylemleri %10 ucuzlatabiliyor. Bu bir bakıma teknolojileri acil bir durum olmadıkça bekletip komşu ülke bonusundan %10 ucuza açan oyuncular için “ilk sen aç, her şeye %10 bonus elde et” teklifi. Ancak bu teklif riskli bir teklif çünkü Europa Universalis IV küçük bir haritada 16 ülke tarafından oynanan bir oyun değil ve bir önceki paragrafı hatırlarsak oyunun teknolojiye olan yeni yaklaşımı bu Yenilikçilik mekaniğinin oyundaki yerini zedeleyebilecek tarzda. Ancak Yenilikçilik mekaniği enstitü almak için monark puanlarını gelişmişliğe odaklayıp teknolojilerde ilk raddede geri kalabilen Avrupa-dışı ülkelere karşı Avrupa’nın yeni silahı olabilir.

Rule Britannia ile birlikte oyuna eklenen bir diğer özellik Bilgi Paylaşımı. Oyunda diplomasi arayüzünde ekonomi tabında bulabileceğiniz bu yeni diplomatik eylemle enstitülerde geri kalan ülkelere o ülkelerin aylık gelirinin %10’u karşılığında destek olabiliyorsunuz. Bu mekanikten singleplayerda ‘müttefiğim olan geri kalmış ülkeye teknoloji yardımında bulunayım’ şeklinde yararlanmak biraz uçuk kalıyor ve bunun yerine ‘teknolojide geri kalan en büyük devleti bulup onun aylık gelirinin %10’una konayım’ şeklinde oyuna yansıması muhtemel. Tabi ki tüm Asya kıtasının %10 gelirine el koymak gibi durumların yaşanmaması için oyunda eşzamanlı olarak sadece 1 devletle bilgi paylaşımında bulunabiliyorsunuz. Bu da Europa Universalis IV’te diğer diplomatik eylemlere bakıldığında oldukça sıradışı bir unsur olarak göze çarpıyor.

Rule Britannia ile birlikte eklenen bir diğer küçük mekanik ise barış koşullarında yeni bir seçenek olan Ticaret Yönlendirme seçeneği. Oyunda daha önceden bir Ticaret Transfer Etme seçeneği yer alıyordu ve bunu diplomatik olarak da etkiniz altındaki küçük ülkelerden talep edebiliyordunuz, Ticaret Yönlendirme’nin bundan farkı bir bakıma ateşkes süresince düşman ülkenin tüccarlarına el koymanız, bu da bu süre boyunca o ülkenin tüccarlarının sizin için en kârlı bölgelere geçip sizin ticaret başkentinize yönlendirme yapacağı anlamına geliyor. Bu özellik doğru ülkeye karşı kullanıldığında o ülkeye büyük zararlar verebilecek bir özellik ve bu sebeple 60 Warscore’luk bir koşul olarak oyunda yer alıyor, ancak burada şu durum devreye giriyor. Güçlü bir ülkeye karşı savaştınız, bu ülkeyi yenilgiye uğrattınız ve yaklaşık 70 Warscore edindiniz, alacağınız şey Ticaret Yönlendirme olur mu? Ticaret Yönlendirme barış koşulunun ‘doğru seçenek olacağı’ olasılıkların fazla limitli olması bu mekaniğin en büyük eksisi.

Anglikanizm ve Sanayi Devrimi

Anglikanizm tıpkı özel denizcilik doktrini gibi Britanya’ya has bir Protestan inancı ve Protestanlıkla benzer bir biçimde kilise puanı biriktirmeniz gerekiyor ancak Protestanlıktan farklı olarak kalıcı bazı bonuslar edinmek yerine bu puanları anlık bazı eylemleri gerçekleştirmek için kullanabiliyorsunuz. Anglikanizmin bir diğer bonusu da edindiğiniz Yenilikçilik yüzdesini %50 arttırması. Anglikanizmin bu anlık kazançları oldukça tematik olsa da, belki de oyun için fazla tematik ve anlamsız. 8. Henry’nin tarihteki 6 evliliğinden yola çıkarak oyunda Anglikan bir ülke yönettiğinizde din arayüzünden eşinizi kilise puanı karşılığında boşayabiliyor ve bir o kadar puan daha vererek yerel bir soylu kadınla evlenebiliyorsunuz. Bunun oyuna yeni eklenen Chop Chop isimli “tek bir hükümdarla 6 farklı eşe sahip ol” başarımı dışında pek bir kullanımı göze çarpmıyor. Bunların yanı sıra oyunda daha çok işinize yarayabilecek seçeneklere geçersek 100’er puan karşılığında yıllık gelirinizin %25’ini tek seferde edinebiliyor, merkantilizm seviyenizi 1 arttırarak ticaretten edindiğiniz geliri güçlendirebiliyorsunuz. Aynı zamanda 200 puan karşılığında istikrar seviyenizi 1 arttırabiliyorsunuz. Ayrıca oyunda Rule Britannia ile bağlantılı olarak Anglikanizmle bağlantılı 15 yeni event bulunuyor.

Sanayi Devrimi mekaniği Anglikanizmden farklı olarak tüm dünyada etkisini görebileceğiniz, belki de eklentinin en önemli mekaniklerinden birisi. Aydınlanma Çağını benimsemiş ülkelerin, 20 gelişmişlik değerini geçen potansiyel kömür bölgesi olarak işaretlenmiş topraklarında yeni ticaret ürünü olarak kömür çıkartılabiliyor. Kömür çıkarılan bölgede inşa edilen Ocak binası ülke genelindeki üretiminizi %5 arttırıyor, 4 tane bina %20 artış demek ve sadece Britanya’da 4 kömür bölgesi var.

Gerek Denizcilik Doktrini üzerinden elde edilen ticaret bonusları, gerek Anglikanizmle gelen merkantilizm güçlendirme, gerek para karşılığı bilgi paylaşımı, gerekse sanayi devrimi ile gelen üretim bonuslarıyla gelen mekaniklerin birçoğu ekonomik anlamda güçlenmenizi sağlıyor. Paradox bu durumu oyun genelinde yaptığı bazı ufak hamlelerle dengelemeye çalışmış, örneğin teknolojiden kaynaklı ordu bakım maliyeti artışı artık eskisinin 2 katı. Aynı şekilde ordu bakım maliyetini azaltan birçok etken zayıflatılmış durumda ve teknolojinin üretim ve ticaret etkinliğine olan etkisi kısıtlandırılmış.

Rule Britannia bir Immersion Pack, bu hem fiyat hem de içerik doğrultusunda tam bir eklenti boyutunda olmadığı anlamına geliyor bu sebeple bu eklentiyi değerlendirirken bunu göz önünde bulundurmakta fayda var. Bir önceki Immersion Pack olan Third Rome yaşadığı benzer sorunlar sebebiyle Steam üzerinde “Çoğunlukla Olumsuz” bir inceleme oranına sahipti ve yapılan yorumların çoğu sadece Rusya ve Ortodoks ülkeler için oluşturulan bu mekaniklerin verilen paraya değmediği yönündeydi. Bu yılın başlarında Paradox EU4 için yayınladığı bir geliştirici günlüğünde Third Rome’da yaptıkları hatanın farkında oldukların ve Immersion Pack formülünü “yine bir ülkeye veya bölgeye odaklanan ancak aynı zamanda oyunun tamamı için de bir şeyler içeren” eklenti şeklinde değiştirerek tekrardan uygulamak istediklerinden bahsetmişti. Rule Britannia’da bu sebeple İngiltere, İskoçya ve İrlanda için yapılan bazı mekaniklerin yanı sıra denizcilik doktrinleri, sanayi devrimi, yenilikçilik, ticaret aktarma ve bilgi paylaşımı gibi tüm ülkeleri etkileyen bazı değişiklikler mevcut.

Ancak Rule Britannia hem tema olarak odaklandığı ülkelere sunduğu içerikte hem de tüm oyunu etkileyen içeriklerinde eksiklere sahip. Bu eklentinin duyurulduğunu gördüğümde aklımda şu anda oynadığım oyundan çok farklı bir şey canlanmıştı. Tıpkı Cradle of Civilizations eklentisinde Akkoyunlu vb. ülkelere eklenen yönetim arayüzünden seçilebilen bazı yönetim biçimi kaynaklı eylemler gibi İrlanda şefliklerine, İskoçya’ya, İngiltere’ye özel yönetim biçimleri bekledim. Bu yönetim biçimleriyle bağlantılı özel etkileşimler bekledim, özel eventler bekledim. Britanya’ya has Redcoat birimi veya İskoçya’ya has Highlander birimi bekledim. Örneğin oyuna Anglikanizm bağlantılı 15 tane event eklenmiş, bunun yanında İrlanda ülkeleri için 5, İskoçya için 5, İngiltere için 10 yeni event yazılarak bu ülkelerin oyundaki içeriği güçlendirilebilirdi. Paradox bu raddede “bu ülkelerin yeterince kendilerine has eventi var” demiş olabilir, ancak oyuna harita değişiklikleriyle eklenen çok sayıda İrlanda devletlerinin aralarında kullanabileceği özel bir savaş sebebi, belki El Dorado ile Aztek ülkelerine has Çiçek Savaşı savaş sebebine benzer bir şekilde birleşik İrlanda’ya giden yolda bir farklılık yaratacak şeyler eklenebilirdi. Britanyalıların, sadece İngiltere’nin değil, İskoçya’nın İrlanda’lıların Yeni Dünya maceralarını daha iyi yansıtabilecek, tarihte Amerika’ya geç çıksalar da neden esaslı çıktıklarını daha iyi gösterebilecek küçük ama oynarken atmosfer anlamında büyük katkı sağlayan şeyler oluşturulabilirdi. Bu gibi alanlarda Rule Britannia çeşitli eksiklere sahip.

Rule Britannia ile birlikte oyuna eklenen ve oyundaki tüm ülkeleri etkileyen mekaniklerin ana sıkıntısı doğru zamanda doğru ülkeyle çok güçlü olabilip bu örneğin dışında kalan birçok unsurda varlığını hissettirmeyen mekanikler olmaları. Örneğin tüm oyununuzu Yenilikçilik mekaniğini umursamadan oynayabilirsiniz ve hiçbir şey kaybetmezsiniz. Oyunda kendinize houserule koyarak oynamıyorsanız bir ülkeyle savaşa girip ona %80 savaş skoru aldıktan sonra bunun 60’ını ticaret yönlendirmeye harcamanız pek muhtemel değil. Paradox belki de oyuncuların topraklarında gözü olmayan ülkenin %100 warscore değerinde tüm parasını alıp çıkmaktansa ticaret yönlendirmeyi tercih etmesi için savaş koşullarında %25’ten fazla altın istenmesini engellemiş. Sanayi devrimi bakıldığında güzel bir mekanik, ancak kömür üreten toprağınız yoksa veya 1-2 taneyse pek bir şey ifade etmiyor. Evet bu mekanikler doğru ülkeyle doğru zamanda kullanıldığında çok etkili olabilecek mekanikler, ancak bu mekaniklerin bu kadar ihtimallere bağlı kalması oyuna olan etkilerini zayıflatıyor.

Rule Britannia ve beraberinde çıkan 1.25 yamasının yıldız mekaniği şüphesiz ki yeni görev sistemi. Bu sistem kendi içerisinde oynanış felsefesi olarak nasıl bir oynanışa yönlendirdiği itibariyle soru işaretleri barındırsa da, birçok oyuncunun hoşuna gidebilecek, herhangi bir ihtimale bağlı kalmayan ve 1444’ten 1821’e kadar oyununuzun parçası olan bir mekanik. Şimdilik Rule Britannia ülkelerinin yanı sıra sadece Bizans – oyunun çıkışı esnasında verilen Purple Phoenix eklentisi sebebiyle – kendisine has görev ağacına sahip olsa da, Paradox bu yeni görev ağacı sistemiyle kendisine eklentilerde oluşturabileceği yeni bir içerik alanı açmış gibi görünüyor.

Yazar: Ali Alper Duman

Yayın Direktörü @ Strategyturk