Hindistan antik çağdan beri tarihin en önemli, en zengin ve en kalabalık coğrafyalarından birisi. Kendine has kültürü, yapısı, sistemi ve gelenekleriyle bu coğrafya İskender’in seferlerinden Selevkoslarla olan antlaşmalarına, Budizmin etkisini kaybetmesinden Hinduluğun yayılmasına, Müslüman Sultanlıkların bölgeye girişinden Rajputların direnişine, Babür İmparatorluğundan Marathalara ve son olarak Britanya’nın Hindistan sahnesine girişinden bağımsızlık hareketlerine kadar Hindistan kendi içerisinde büyük bir dünya olduğu gibi sürekli kimi zaman yakın kimi zaman ise çok uzaklardan gelen fatihler ve kolonicilerin etkisi altında kalmış bir coğrafya.

Europa Universalis IV’ün yeni eklentisi Dharma Hindistan’daki devletlerle oynanışı geliştirmeyi amaçladığı kadar, bu yukarıda bahsettiğimiz fatihler ve koloniciler için de Hindistan’ı ilginçleştirmeyi amaçlıyor. Bu incelememizde Dharma’nın gerek Hindistan’daki ülkeler için, gerek Babürler gibi dışarıdan gelebilecek fatihler için, gerekse Britanya gibi, Portekiz gibi Avrupalı kolonici devletler için getirdiği yeniliklerden bahsedecek, Dharma ile birlikte çıkan 1.26 ücretsiz yamasının oyuna olan etkilerini inceleyeceğiz.

Hükümet Reformları ve Politikalar

Dharma’nın tüm içerikleri Hindistan ve Hindistan’ı fethetmek isteyenlere odaklanmıyor. Tıpkı her ana eklentide olduğu gibi bu eklentilerin kimi zaman belli bir coğrafya odağı, kimi zaman belli bir teması olsa da Dharma’da da tüm oyunu etkileyen bazı mekanikler söz konusu. Hükümet Reformlarıyla oyundaki tüm farklı yönetim biçimleri 4 ana kola ayırılmış: Monarşi, Cumhuriyet, Teokrasi veya Aşiret. Oyunda her yönetim biçiminin kendisine has basamaklar şeklinde reformları mevcut ve bu reformlarla ülkenizin yönetimsel olarak neye odaklandığını belirleyebiliyorsunuz. Bu reform sayıları her yönetim biçimi için eş sayıda değil, Cumhuriyetlerde 10 reform varken, monarşilerde 7 reform, teokrasilerde ve aşiretlerde ise 5 reform olması göze çarpıyor. Her reform ağacının son basamağında yönetim biçiminizi değiştirmeye yönelik bir seçeneğiniz var. Oyunda daha önceleri farklı yönetim biçimleri olarak yer alan Prusya Monarşisi, İngiliz Monarşisi, Osmanlı Hükümeti gibi yönetim biçimleri artık birinci reformda oyunun başında geçirilmiş ve bu yönetim biçimlerine has mekanikleri aktifleştiren bir reform olarak oyunda yer alıyorlar.

Politika sistemi 1.26 yamasıyla birlikte değişim göstermiş olsa da, Dharma eklentisiyle birlikte gelen bu reformlarda ve oynanabilir yeni ülkelerin idealarında bu yeni politika sistemiyle uyumlu bazı bonuslar söz konusu. Yine daha önceki sisteme benzer bir şekilde bir politika açabilmek için birbiriyle uyumlu 2 idea grubunu tamamlamış olmanız gerekiyor, ancak artık ADM, DIP ve MIL olmak üzere artık her kategoride açtığınız ilk politika bedava. Bir kategoride (bu yönde bir bonus elde etmediğiniz müddetçe) 3’ten fazla politika açamıyorsunuz ve açtığınız 2. ve 3. politikalar daha önce de olduğu üzere ilgili kategorilerde size aylık -1 puana maloluyor, tabi bu kısımda da yine bonus edinerek sahip olabileceğiniz ücretsiz politika sayısını arttırmanız mümkün.

Hükümet Reformlarında bu reform basamaklarında ilerlemeniz için aylık bir reform ilerleyişiniz mevcut, bu ilerleyiş topraklarınızdaki ortalama otonomi seviyesine göre belirleniyor. Eğer topraklarınızda neredeyse hiç otonomi yoksa, her toprağı direkt olarak yönetip bu bölgelerden maksimum kazanç sağlıyorsanız reform ilerleme hızı yüksek oluyor. Bu Hükümet Reformları sistemi özünde bana Europa Universalis III’teki sliderların makyajlanmış – ve bir noktada daha etkisiz kalmış – hallerini anımsattı. EU3’te sliderlar aracılığıyla ülkeniz yenilikçi mi yoksa dar görüşlü mü? Kara ordusuna mı önem veriyorsunuz yoksa donanma geleneği olan bir ülke misiniz gibi şeyleri belirleyebiliyordunuz ve bu sliderlarda her noktanın kendisine has sunduğu avantajlar ve dezavantajlar vardı, örneğin yenilikçiyseniz teknoloji maliyeti azalıyordu ancak ülkenizin misyoner gücü azalıyordu dolayısıyla fethettiğiniz toprakları daha zor kendi dininize çeviriyordunuz.

Europa Universalis IV böyle bir oyun değil, EU4 oyuncuya olabildiğince “negatif” değerler ve dezavantajlar sunmaktan kaçınan bir oyun ve Hükümet Reformları ve Politika sistemleri geliştiricilerin oyuna olan bu yaklaşımını gösteriyor. Reform sisteminde geçirdiğiniz reformlarda %15 daha fazla vergi mi alacaksınız yoksa insangücünüz %15 daha fazla mı olacak buna karar vermeniz gerekiyor ve oyunun bir bakıma “artı bonus biriktirme” doğasını destekliyor. Hükümet Reformlarında bazı sırıtan bonuslar görebiliyorsunuz, örneğin neredeyse tüm olayı seçimler ve dolayısıyla mutlakiyetçiliğin konsept olarak yeralmadığı Cumhuriyetlerde oyundaki mutlakiyet seviyenizi arttıran bir reform mevcut. En son basamakta yönetim biçimini değiştirebilmek oyuncuya sağladığı özgürlük açısından takdir edilebilir bir tercih, ancak oyunun konseptinde kendisine yer edinemiyor ve daha çok parayla satılan bir mekaniği güçlendirme kaygısıyla yapılmış gibi görünüyor.

Politika sistemini incelerken politikalar çift yönlü olsalar nasıl olurlardı diye düşündüm. Her politikanın size sağladığı artı bir değer gibi, bunla bağlantılı ve mantıklı bir negatif karşılığı olabilirdi. Örneğin ordunuzun daha disiplinli olmasını bir politika aracılığıyla sağlayabilirsiniz, ancak bu durum sizin ordu büyüklüğünüzü negatif etkilemeli. Daha sıkı bir ekonomi politikasıyla daha çok gelir elde edebilir ve halktan daha çok vergi toplayabilirsiniz, ancak belki bu durum halkta huzursuzluğa sebep olmalı. +%10 Vergi +2 Huzursuzluk veren, bir pozitif bir negatif unsurlu politikalar oyundaki tüm karar alma aşamalarını oyuncular için daha ilginç kılabilir ancak dediğimiz gibi Europa Universalis IV geliştirilişi boyunca negatif unsurlardan kaçınmış bir oyun dolayısıyla bu da sadece “bonus biriktirme” şeklindeki mekanikleri görmeye devam edeceğiz demek.

Bu tarz strateji oyunlarında oyuna eklediğiniz mekaniklerin “oyunun tamamı boyunca” etkili, aktif ve geçerli olmasını istersiniz, 60 tur süren bir oyunda oyunun sadece ilk 10 turu boyunca kullanılabilen bir mekanik oluşturmak genellikle güzel sonuç vermez. Dharma ile eklenen Hükümet Reformları sistemi ne yazık ki bu alanda bir soruna sahip. Reform basamakları kısıtlı olduğu için, bir yerden sonra tüm reformları tamamlamış bir şekilde bekleyebiliyorsunuz. Açtığım Mewar oyununda 7. reformu 1600’lerin başında geçirdiğimi varsayarsak – Teokrasilerde ve Aşiretlerde sadece 5 reform olduğunu tekrar hatırlayalım – Hükümet Reformları mekaniği siz komple yönetim biçimimi değiştireyim diyip o reform basamaklarında gerilemediğiniz müddetçe sadece oyunun ilk yarısı boyunca kullanılabilen bir mekanik. Yönetim biçiminizi değiştirmeniz de oyunun ilk yarısı boyunca biriktirdiğiniz bonusların büyük bir kısmının kaybedilmesi anlamına geliyor. Geçirdiğiniz reform basamaklarındaki seçenekler arasında reform puanı harcamadan değişiklik yapabiliyorsunuz ancak bu değişiklik 10 yozlaşmaya maloluyor.

Oyunun kendisinde yer alan Politika sisteminin ücretsiz yamayla yenilenmesi güzel, ancak o yamayla birlikte çıkan eklentiyle bu yenilenen Politika sistemine dair bonuslar verilmesi işi biraz sıkıntılı bir noktaya çekmiş gibi görünüyor. Oyunda Aşiretler hariç tüm yönetim biçimlerinde gerek seçilebilir politika sayısını arttıran, gerekse ücretsiz alınabilir politika sayısını arttıran reformlar mevcut. Bu da bir bakıma eklentiyi almayan oyuncunun bir alanda maksimum 3 politika seçebilirken eklentiyle bu mekaniklere erişebilen kişinin 5 belki de daha fazla politika seçebilmesini sağlıyor. Paralı içeriklerin yanı sıra oyunda Deccan, Mughal, Mysore, Rajputana ve İsveç (evet İsveç) idealarında yenilenmiş Politika sistemiyle alakalı bonuslar edinmek mümkün. Bu ülkelerin İsveç ve Mysore hariç hiçbirinin 1444’te bulunmadığını ve Deccan, Mughal ve Rajputana’nın kurulabilir ülkeler olduğunu hatırlayalım. Tüm ülkeler için geçerli olan bir şey ise İsveç’in bu bonusları korumak istiyorsa İskandinav idealarını, diğer ülkelerin ise Hindustan ve Bharat idealarını reddetmesi gerektiği.

Harita Değişiklikleri, Yeni Ülkeler ve Muson Yağmurları

1.26 yaması beraberinde özellikle Hindistan, Burma ve Tibet coğrafyaları için oynanabilir ve kurulabilir yeni ülkeler, bu ülkeler için yeni idealar ve çok sayıda yeni bölge içeriyor. Kurulabilecek en büyük ülkeler hala Hindustan ve Bharat olmak üzere, biraz daha oyunun orta dönemine hitap eden bazı yeni ülkeler var, bunlar Punjab, Rajputana, Marathas, Nagpur ve Deccan. Bunların yanı sıra daha önceleri 1444’te haritada bulunan Nepal gibi bazı ülkeler artık onların yerine bölgede bulunan daha küçük ülkelerce kurulabiliyor, Delhi Sultanlığı 1444’te haritada yeralsa da, yıkılması durumunda Delhi’ye dönüşebiliyorsunuz ve onun idealarını ve hatta görev ağacını devralabiliyorsunuz. Paradox oyunlarında ülke kurmalar her zaman mekanik olarak güzel sonuçlar vermiş, oyunculara başladıkları oyunlarda bir hedef sunma görevi görmüştür, her ne kadar bu ülke kurmalar özellikle kültür değiştirerek çoğu zaman oyunun “cılkının çıkartılmasına” vesile olmuş olsa da, bir bölgedeki prensliğin zaman içerisinde oradaki krallığının modern haline dönüşmesi, sadece isim, bayrak ve renk farklılığından ibaret olsa da oyuna anlam katabiliyor.

Hem kurulabilir hem de oynanabilir bu yeni ülkelerde veya mevcut ülkelerin yeni idealarında Paradox’un oyuncuların dikkatini bu coğrafyaya çekme çabasını görüyoruz. Tarihselliğe bağlı kalma zorunluluğu olmasa da, Europa Universalis IV tarihi esas alan bir oyun ve bu sebeple Prusya’nın idealarına baktığımızda daha askeri, Osmanlı’nın idealarına baktığımızda daha genişlemeci, Venedik’in idealarına baktığımızda daha ticaret odaklı şeylerle karşılaşıyoruz. Çünkü bu idealar özünde tarihte o ülkelerin ne şekilde bir yol izlediğinden besleniyor. Ancak geliştiricilerin de bir isteği şüphesiz ki her coğrafyada en az birkaç ülkeyi herkes için ilginç kılmak, bu sebeple Hindistan’ın ortasında Prusya gibi ideaları olan ülkeler, Afrika’nın derinliklerinde Osmanlı gibi ideaları olan ülkeler görmek mümkün. Tabi bu durum yaşandığında insan ister istemez “böyle idealar verilmişse bu ülke demek ki tarihte tüm bu coğrafyayı domine etmiş, burada üstünlük sağlamış, geliştiriciler de bunu oyunda sağlamak/göstermek için böyle idealar vermişler” diye düşünüyor, ancak yapılan bir 5 dakikalık araştırma sonrasında işlerin hiç de öyle gitmediğini, muhteşem askeri bonuslara sahip ülkelerin tarihte tek savaşta yıkıldığını görebiliyorsunuz.

Europa Universalis IV’te arazi harita modu benim her zaman sevgiyle yaklaştığım, keşke geliştirilse de bu mod daha çok tercih edilebilse dediğim bir mod olmuştur. Daha doğal duran ve çoğu zaman daha güzel görünen bu harita modunun “orman türündeki bölgelerin daha net belli olmasını sağlamak” amacıyla bir bölge tamamen ağaçlarla kaplıyken yanındaki bölgede 0 ağaç yapılarak doğallığının katledilmesi içimde hala bir yaradır. Dharma ile eklenen Muson Yağmurları mekaniği yılın belli dönemlerinde özellikle Hindistan ve Endonezya gibi bazı coğrafyalarda arazinin çamurlu bir şekilde görünmesine sebep oluyor. Bu durum bu bölgelerdeki orduların hareket hızını yarıya indirirken, düşmanların aldığı tahribatı arttırıyor. Dharma’da eklenen tüm mekanikler gibi Muson Yağmurları için de eklenmiş bazı eventler söz konusu ve bunlarla kimi zaman bölgelerinizi sel basarken, kimi zaman bu yağmurların bereket getirdiğine dair rapor alıp çeşitli bölgesel bonuslar ediniyorsunuz.

Yeni Görev Ağaçları ve Eventler

Görev Ağaçları mekaniği Rule Britannia eklentisiyle birlikte çıkan 1.25 yamasıyla oyuna eklenmişti. Bu mekaniği Rule Britannia İncelememizde değerlendirmiş, genel hatlarıyla yeni oyuncular için güzel bir mekanik olduğundan ancak dinamiklikten uzak kalıp o ülkeyle her oynayışta oyuncuyu aynı şeyi yapmaya ittiğinden sözetmiştik. Europa Universalis IV asla “İngiltere ile oyunu bitirdim” diyebileceğiniz bir oyun değil, bir oyun açıp bambaşka bir oyun tecrübesi edinirken, bir başka oyunda farklı bir yol izleyebilir, farklı şeylerle karşılaşabilirsiniz. Ancak İngiltere için oluşturulan görev ağacını son görevine kadar tamamladıktan sonra belki de artık “İngiltere ile oyunu bitirdim” demeniz mümkün demiştik. Bu görev ağaçlarında “burayı fethet, şu kadar para biriktir” tarzı görevlerin dışında oyunculara oyun içerisinde yapmaları gereken ilginçlikler, farklılıklar sunulamaması oyunun aslında yüzeyselliğinin bir dışavurumuydu. Dharma eklentisiyle birlikte 12 farklı ülke için 200’ü aşkın özel görev oyuna ekleniyor. Bu görev ağaçlarının en büyüğü toplam 33 göreve sahip Babürler. Bunların yanı sıra dine ve kültüre bağlı olarak değişen yine Hint devletleri için bazı özel görevler var ve son olarak 1.26 yamasıyla birlikte Third Rome eklentisi için Rus devletlerine eklenmiş çeşitli yeni görevler söz konusu.

Bu görevler halen Rule Britannia İncelemesinde eleştirilen yönlere sahipler ancak genel itibariyle Dharma’nın görevlerinin daha iyi hazırlandığını söylemek mümkün. Bu daha iyi hazırlanış kimi zaman oyuncuyu fazla zorlayabiliyor, kimi zaman çok fazla “oyuna yeni eklenen mekaniklere bağlı kaldığını” görebiliyorsunuz. Örneğin Mewar görevlerinde Rajput estate’inin nüfuz seviyesinin geliştirilmesi ve sadakatlerinin belli bir noktaya getirilmesi isteniyor. Ancak yine de her şeye rağmen görevlerde oyuncudan beklenen şeylerin daha geniş bir yelpazede yer aldığını söylemek mümkün ve bu durum görev ağacı sisteminin ihtiyacı olan şeylerden birisi.

Oyunda Muson Yağmurları gibi Dharma ile eklenen mekaniklere bağlı eventlerin yanı sıra, tüm Hint devletleri için çoğu zaman tarihsel bazı eventler eklenmiş. Hint estateleriyle bağlantılı toplam 50 yeni event söz konusu, Europa Universalis IV’ün event sistemini olduğu haliyle değerlendirelim desek muhtemelen ayrı bir inceleme yazısı hazırlamamız gerekir ancak bu eventlerde benim dikkatimi çeken şey eventlerin oyunla, oyundaki daha önceki hamlelerinizle daha çok etkileşim içerisinde olduğu. Örneğin bir toprağınız eventle bağımsızlık elde edebiliyor ve size gelen eventle bu duruma nasıl reaksiyon göstereceğinize karar verebiliyorsunuz. Oyunun başında general atadığınız kişi, atandığı orduyla birlikte isyan edebiliyor. Europa Universalis IV’teki eventlerin sıkıntısı oyundan çoğu zaman kopuk ve tamamen imleci seçeneklerin üstüne getirip hangi seçenek ne eksi veriyor ne artı veriyor diye karşılaştırıp en uygun olanı seçmek üzerine. Ancak oyunun ihtiyacı olan şey bu gibi basit ilginçliklerin yanı sıra oyunla daha fazla iç içe geçmiş eventler.

Babürler, Ticaret Sistemi Değişiklikleri ve Şirket Mekanikleri

Dharma’nın 1444 Hindistan’ında etkili olmayan, ancak tarihte Hindistan coğrafyasıyla bağlantılı bazı ülkelerde de mekanik eklemeleri söz konusu. Bu mekaniklerin belki de en önemlisi Babürler için oluşturulan yeni Kültür Asimilasyon mekaniği. Babürlerle oynarken bir kültürün tüm topraklarına hükmetmeniz durumunda o kültürü asimile etmiş sayılıyorsunuz. Oyunda her kültürün bu şekilde sağladığı kendisine has bir bonusu mevcut ve daha fazla kültüre hükmettikçe daha fazla bonus kazanıyor, daha fazla güçleniyorsunuz. Babür görev ağacı sahip olduğu 33 görevle Dharma’nın en büyük görev ağacını oluşturuyor, buna karşın eskiden Babür kurduğunuzda tüm Hindistan altkıtasına claim elde ederken, artık bu claimlerin büyük bir kısmı görev ağacınızdaki görevlerle kademe kademe alıyorsunuz.

Europa Universalis IV’ün bana kalırsa zayıf yönlerinden birisi ticaret mekaniği ve eklentilerde belli bölgelere has ufak mekaniklerden ziyade oyunun savaş, ticaret, diplomasi, iç yönetim gibi alanlarına genel bir bakış açısıyla odaklanılması gerektiğini savunuyorum. Dharma oyundaki ticaret mekaniğinde mekaniğin ana sorunlarına değinmeden bazı geliştirmelerde bulunmayı amaçlıyor. Oyundaki ticaret merkezlerinin artık geliştirilebilir seviyeleri var, bu durum ticaret haritasının daha dinamik olmasını amaçlanmış – yani oyuncular artık bir ticaret bölgesinde üstünlük sağlamak için “hep aynı kalan” bazı kilit bölgeleri ele geçirmek zorunda değil, bunun yerine çok sayıda ticaret merkezi olduğu için kendi ticaret merkezlerini geliştirerek diğer merkezleri gölgelemeleri mümkün. Tabi bu durum da bir ticaret bölgesindeki gücün daha fazla toprağa dayalı olmasıyla sonuçlanmış ve gemilerle dengeleri daha az değiştirebilmenizle sonuçlanmış. Bu geliştirmelerde sahip olabileceğiniz 2. seviye ticaret merkezinin sınırı yok, ancak belki de işlerin zıvanadan çıkmasını engellemek için sahip olabileceğiniz 3. seviye ticaret merkezlerinin sınırı, sahip olduğunuz toplam tüccar sayısı kadar olmak üzere kısıtlandırılmış.

Bunun yanı sıra Dharma eklentisine sahipseniz oyunda Afrika’da, Hindistan’da, Endonezya’da ve Çin’de ticaret şirketinize aktardığınız bölgelerde bazı yatırımlar yapabiliyorsunuz. Bu yatırımların ilk aşamaları sadece yatırım yapılan eyaleti etkilese de, daha ileri seviyelerde ilgili şirket bölgesinin tamamı için ve hatta tüm ülkenize bonus sağlamak üzere inşa edilen bazı binalar söz konusu. Bu bonuslarda tüm eyalete etki eden bonuslara sahip binalar aynı eyalet içerisinde toprak sahibi diğer ülkelere de farklı bir bonus veriyor, bu da bir bakıma bu bölgelerdeki devletlerin “toprak satması” için bir teşvik amacıyla oluşturulmuş. Tabi ticaret şirketiydi yatırımdı vesaire diyince insan bu inşa edilebilir binalardan biraz daha ticaret gücü odaklı, para getirme odaklı şeyler bekliyor ancak üst seviyede ticaret şirketinize yaptığınız bu yatırımlar aracılığıyla ülke genelinde +5 Forcelimit, +0.10 Tradition gibi daha askeri kalan bonuslar kazanabiliyorsunuz. Şimdi bu bonusları her ticaret şirketi için kazandığınızı hesaba katarsanız, özellikle Tradition bonusuyla Army Tradition’u sürekli %100’de olan bir “ticaret imparatorluğu” kurmanız mümkün. Ancak genel olarak “ticaret şirketlerinde” işin ticaret/para kazanma boyutunun 2. planda kalmış olması ve vergi, manpower, tradition gibi bonuslar için kullanılabiliyor olması talihsiz bir durum.

Dharma ile birlikte artık ticaret şirketi bölgelerinde toprak sahibi olan ülkelerden toprak satın almak isteyebiliyorsunuz – veya benim gibi şanssızsanız Memlük’ten “0 altına bana şu toprağını sat” gibi alaycı bir teklif alabiliyorsunuz. Ancak Europa Universalis IV’e aşina olanlar daha önceki versiyonlarda da sık sık Memlük Tayvan’ı, Osmanlı Avustralyası gibi şeyler görmeye aşina olduğu için Hindistan’daki oyununuzda Britanya’nın veya Portekiz’in değil, Osmanlı’nın sizden parayla toprak almaya çalıştığını görmeniz, Papa’nın Endonezya’dan toprak satın almaya çalışması veya Rodos’un Magadaskar’da liman kiralaması gibi şeylerle karşılaşma olasılığınız daha yüksek.

Estateler, Rajput Birimleri ve Filler

Dharma eklentisi ve 1.26 yamasıyla birlikte oyuna normalde Cossacks eklentisiyle birlikte eklenen Estate mekanikleri ana oyunun bir parçası oldu. Bu durumun başlıca sebebi eklenti içeriklerinin bir başka eklentide geliştirilmesinin zorluğu, yani siz oyuncuları Estate mekaniği için bir eklentiyi almak zorunda bırakıyorsanız bir başka eklentiyle oyuna yeni Estateler eklediğinizde bu sefer tüm Estate mekaniğini bu eklentiyi alanlara da vermeniz gerekiyor, bunun yapılmasındansa Estate mekaniğinin ana oyuna eklenmesi Paradox’un ilerideki eklentilerde ülkelere has daha çok Estate ekleyeceğinin bir habercisi. Tabi Estate mekaniği belki de Cossacks eklentisinin en önemli maddelerinden birisiydi, bunu da karşılamak için Cossacks eklentisine sahip olanların Sich Rada isminde özel bir hükümet reformuna sahip olması sağlanmış.

Oyunda artık Estate’lerin toprak şartı yok, eğer bir Estate’in size vereceği bonus ilginizi çekmiyorsa o Estate’e hiç toprak vermeyebilirsiniz. Bu şekilde biraz daha iş “zoraki mikrodan” çıkartılıp “eğer bonus istiyorsan bak burada böyle mekanikler var”a dönüştürülmüş. Estate mekaniğinin en çok eleştirilen noktası 25 senede bir aynı butonlara basılmasının yanı sıra bir toprak fethedildiğinde teker teker tıklayıp toprakları bu Estate’lere bölüştürmekti. Bunla birlikte artık Estate felaketleri nüfuzun %80’i geçmesi durumunda değil, %100’e ulaşması durumunda gerisayıma başlıyor – bu da oyuncuların hem gelen eventlerde, hem de Estate etkileşimlerinde biraz daha esnek hale gelebilmelerini sağlıyor.

Dharma’da Hindistan’ın kuzeyinde ve güneyinde bulunan Hint devletleri için farklı özel Estate’ler mevcut. Bu Estateler Marathalar, Brahminler, Vaishyalar, Rajputlar ve Jainler. Marathalar sadece güneyde yer alan Dravidian ve Western Aryan kültüründeki devletlerde bulunuyor, Rajputlar ise Hindustani, Eastern Aryan ve Rajasthani gibi daha çok kuzeyde yer alan ülkelerde bulunuyor. Oyunda çoğu zaman harita geliştirmeleri sebebiyle iyice küçülmüş bölgelere “sığamayan” filler yer alıyor, eğer Dharma ile birlikte çıkan içerik paketini almazsanız yine Hindistan’daki ülkelerde filler görebiliyorsunuz, içerik paketi alırsanız farklı ülkelerde daha süslü filler görmeniz mümkün ancak bu filler herhangi bir oyun-içi bonusa sahip değiller ve tamamen kozmetik.

Daha önceki Manchu Banner, Streltsy, Janissary gibi özel birimleri takip eder bir biçimde Hindistan’da özel Rajput askerleri var, bu Rajput askerlerini Rajput Estate’inden bu Estate’e verdiğiniz toprak sayısına göre elde ediyorsunuz, yine aynı yerden sadece Rajput askerleri etkileyen disiplin vb. bonuslar sağlayan bir buff kazanmanız mümkün. Ancak ordunuzdaki sadece Rajput askerleri etkileyen çeşitli negatif eventler de görebiliyorsunuz. Vaishyalar biraz jenerik Estate olan Burgherları anımsatıyor, Brahminler ise biraz daha Clergy sınıfı gibi – sadece birtakım ekstra butonlara sahipler. Yine diğer jenerik Estate’ler gibi bunları monark puanı edinmek, ucuza danışman sahibi olmak için kullanabiliyorsunuz. Belki de en farklı bonuslar düşük faizle borç alabileceğiniz, Deity’nizi değiştirebileceğiniz Jainlerde bulunuyor.

Tüm bu yeni mekanikler şu soruyu beraberinde getiriyor, Europa Universalis IV artık 5 yaşını geçmiş bir oyun ve çıkan 25. yama 14. eklentide ülkelere dair bu eklentilerle eklenebilen “yeni şeyler” türetilmesi, bu içeriklere sahip olmayan ülkelerin daha farklı görünmesiyle sonuçlanabiliyor. Oyunun ilk versiyonlarında eklenen mekaniklerde genellikle dinler hedef alınırken, şimdilerde görev ağaçlarıyla, özel reformlarla ve artık özel Estate’lerle kültürler hedef alınıyor. Hindistan’da bu kadar şey varken Alman prensliklerinde veya İtalyan şehir devletlerinde niye yok diye sorduğunuzda gelen olası cevap “çünkü henüz oraya eklenti çıkmadı” olduğunda “yarım oyun” oynuyor olma hissine kapılabiliyorsunuz.

Dharma belki de son zamanlarda Europa Universalis IV için çıkarılmış en etkili eklenti. Gerek Hükümet Reformlarındaki değişiklikler, gerek Estatelerdeki farklılıklar, gerek Politika sistemindeki geliştirmeler oyunda dolaylı yoldan büyük etkilere yol açmış durumda. Örneğin Hükümet Reformlarının tasarımları itibariyle Cumhuriyetler tekrardan gözde yönetim biçimleri haline gelmiş durumda. Politika değişiklikleri Hükümet Reformlarından gelen bonuslar dahil olmadan bile 4’er Poliçe seçebilen İsveç’in popülaritesini yükseltebilir.

Tüm bunların yanı sıra Dharma ile takımlı multiplayer sistemi, otomatik olarak eyalet bazlı bir şekilde isyan bastırma, kolonistleri topraklarınızın gelişmişlik seviyesini arttırmak için kullanabilme gibi mekaniklere sahip. Multiplayer takım sistemi bana kalırsa Europa Universalis IV multiplayerlarında aradığımız şeylerden olan dinamik bir diplomasi anlayışı, oyuncuların çıkarlarına göre bir devletle ittifak olduktan sonra, çıkarları çatıştığı için düşman olabilmesi gibi unsurlara zıt kalan bir mekanik, biraz daha oyunu 4X multiplayerı 1 saat kadar süren oyunların seviyesine düşürebilecek bir mekanik. Öte yandan kolonistlerin gelişmişlik arttırma için kullanılabilmesi Exploration Expansion açıp hızlıca kolonileştikten sonra oyunun son dönemlerinde koloni atacak toprağı kalmamış ülkelerin sahip oldukları kolonistleri değerlendirmesi için ideal.

Estate değişiklikleri artık ülkelerin oyuna %60 %80 oranında toprakları Estate’de başlamasıyla sonuçlanıyor bu da Ming gibi ülkelerin oyunun başından Estate’lerle sıkıntı yaşayıp İç Savaş’a girmesine sebep olabiliyor. Aynı zamanda Ming artık komşu olmadığı ülkeleri haraca bağlayamıyor bu da sınırının büyük bir kısmını oluşturan bir devletin haraçgüzarlıktan çıkarak Ming’e daha fazla zarar verebileceği anlamına geliyor. Artık bir bölgenin dinini değiştirebilmek için eyalet haline getirip corelamanız gerekiyor, bu da ülkelerin çok hızlı bir şekilde büyümesini engelliyor. Sırf bu değişiklik bile Humanist idealarının tekrardan gözde olmasını sağlamış durumda.

Dharma’nın Hindistan’a eklediği yenilikler, içerikler ve mekanikler o bölge için yeterli olsa da, tüm oyunu etkileyen mekanikleri geliştirilmeye çok açık, hatta bazıları geliştirilmeye “muhtaç”. Hükümet Reformları belki de gelişmişliği arttırmasıyla bir başka alanda kolonistler için çözülmüş olan oyunun tamamı boyunca etkili olmama sorunundan muzdarip. Politika değişiklikleri ilk bakışta güzel, ancak İsveç hariç hep Hindistan’daki ülkelerin bu alanlarda bonusunun olması, diğer bonuslar için ise Dharma’nın Hükümet Reformu mekaniklerinin gerekmesi işi biraz sıkıntılı bir yöne getiriyor. Ticaret Şirketine odaklanılması güzel, geliştirilmesi gereken bir nokta evet – ancak Ticaret Şirketinden ülkelerin askeri bonuslar edinmesi doğru değil. Bu durum Dharma’nın tüm mekanikleri için geçerli, doğru noktalara eğiliyorlar ama bu eğilmelerde her birinin bir “ancak”ı var.

Yazar: Ali Alper Duman

Yayın Direktörü @ Strategyturk